Van Marseille naar Parijs: in de voetsporen van een giraffe.
Diplomatiek geschenk in 1827
Heb je het prachtige boek ‘Kom Atir kom’ al gelezen? Het gaat over een giraffe die in 1827 cadeau werd gedaan door de pasja van Egypte aan de Franse koning Karel X.
De giraffe arriveerde per zeilschip in Marseille. Daar wachtte een grote uitdaging … Want hoe dit vier meter hoge dier naar de koning in Parijs te krijgen? Per trein ging niet. Per koets evenmin. Per boot was ook geen optie. Er bleef er maar één mogelijkheid over: lopend … Het moet een merkwaardige, memorabele 900 km lange voettocht zijn geweest van de giraffe door het vreemde land, begeleid door zijn Soedanese verzorger en een Franse bioloog. Het heeft Agnita de Ranitz geïnspireerd om van deze bijzondere tocht een beeld te schetsen, in de vorm van een roman. Meer
Girafomania: Frans Kellendonk, Arie van den Berg en Agnita de Ranitz
Een paar dagen geleden fietste ik in Nijmegen door de Giraffestraat. In een tuintje zag ik allerlei verbeeldingen van een giraffe. Onmiddellijk moest ik aan Frans Kellendonk denken. Thuis las ik zijn schets ‘De giraf’ voor de zoveelste keer.
In 1986 bekende Kellendonk in ‘De giraf’ zijn liefde voor ‘de Eiffeltoren’ van het dierenrijk: ‘Giraffen, die mogen van mij mooi heten.’ In de schets gaan zinnen schuil die niet zouden misstaan in een klein zelfportret van de schrijver: ‘De giraf is een stil dier. Hij loeit niet, gromt niet, balkt niet.’ Ondanks het enorme gewicht oogt de giraffe licht, ‘inklapbaar en portable, als een statief’.
Kellendonk fantaseert vervolgens over het bezit van een tuin. Daarin zou hij behalve twee acacia’s een giraf willen hebben. Na enkele overwegingen over het beklimmen van de giraf wandelt er haast terloops een giraf door het straatje van de verteller: ‘Ik woon één-hoog en wanneer er een giraf door mijn straat komt kuieren blijft hij meestal even staan om bij mij naar binnen te kijken.’ Tot een gesprek komt het niet. De giraf is immers stil en ‘intens verlegen’. Kellendonk lijkt zich daarbij thuis te voelen.
In het tweede deel van zijn schets vertelt hij van de voettocht van een giraf in 1827, van Marseille naar Parijs. Een geschenk van de Pasja van Egypte aan de laatste echte koning van Frankrijk, Karel X. Bij de tocht naar Parijs was er het gezelschap van Saint Hilaire, hoogleraar in de dierkunde. Onderweg hingen alom afbeeldingen van de giraf, ‘de giraf zag het allemaal met welgevallen aan’. De bewondering deed wat met de giraf: verlegenheid maakte plaats voor verwaandheid. In Parijs at de giraf ‘schilderachtig zwijgend’ de rozenblaadjes uit de hand van de oude koning.
In deze kleine schets is er een stille ontmoeting van schrijver en giraf. Zij zwijgen beiden en delen een grote verlegenheid. Die de neiging heeft onder invloed van bewondering te veranderen in verwaandheid. Een elegante verklaring voor de als hooghartigheid ervaren afstandelijkheid en verlegenheid van de schrijver?
De tocht van de giraf naar Parijs kende onlangs nog twee ‘opvoeringen’: in de historische roman Kom Atir kom (2020) van Agnita de Ranitz en in De leeuw van Alpi (2021), het dierenboek van Arie van den Berg. Heel even maar komt de giraf aan bod bij Van den Berg. In een opsomming van Parijse dierenmodes volgt de ‘girafomania’ van 1827 op de zebramanie van zo’n veertig jaar ervoor. Tijd om over de kortheid van het optreden van de giraf te mokken is er niet, omdat in De leeuw van Alpi het ene bijzondere dierenverhaal het andere aflost.
Kom Atir kom volgt de voettocht van de giraf Zarafa van dag tot dag. Aanvankelijk heeft de giraf wel een naam, maar geen stem. In de loop van de reis verandert dat. Niet dat de giraf plotseling begint te spreken, maar in de loop van verhaal wordt duidelijk dat Zarafa een eigen karakter heeft, voor- en afkeuren kent, geluiden maakt en kan knipogen.
Aan het woord komen wel Saint Hilaire en Atir. Atir, een zwarte Soedanees, begeleidt en verzorgt de giraf. Al in Afrika, nog voor de entree van de giraf in Europa, vergezelt Atir zijn Zarafa. Om Atir in Frankrijk te begrijpen wordt er in Marseille een tolk ingehuurd. Na een paar weken leert Atir Frans. Saint Hilaire is een oude heer en hij reist op verzoek van de koning naar Marseille om de giraf op te halen. In Kom Atir kom vertellen afwisselend Atir en Saint Hilaire over de voorbije dag.
De twee vertellers belichten verschillende kanten van de dag en bieden zicht op de ander. Die ander begint in de ogen van de ander als vreemdeling. Saint Hilaire maakt in het begin geen geheim van zijn afkeer van Atir: meer dan eens overweegt hij om de Soedanees weer naar huis te sturen. Op zijn beurt kan Atir maar moeilijk zijn minachting onderdrukken voor de Europese kijk op het exotisch dier. Saint Hilaire meet de giraf een regenjas aan en hoopt Zarafa te kunnen schoeien.
Atir en Zarafa leren de giraf steeds beter kennen. Onder invloed van elkaar veranderen Atir en Saint Hilaire, de wederzijdse waardering voor ‘de ander’ groeit. Wat ook verandert, is de publieke waardering voor de bijzondere verschijning. Toen Zarafa in Marseille arriveerde, spraken de mensen over een monster, onderweg en in Parijs ontwikkelt de giraffe zich tot een fantastisch dier. Onbekend maakte duidelijk onbemind en dat gold voor de Soedanees en voor de giraf.
In de tijd dat Frans Kellendonk op één-hoog uit zijn raam keek, was de giraf niet langer een monster, maar een dier dat als een spiegel diende waarin de mens zich kon zien. Niet duidelijk is waar en wanneer Kellendonk zijn giraf zag, maar ik heb wel een idee als ik door de Giraffestraat in Nijmegen fiets, rechtsaf sla en daar op de hoek van de Hatertseweg het huis tref waar Frans Kellendonk zijn middelbare schooljaren doorbracht. Hatertseweg 192. In november 1963 betrok het gezin Kellendonk het nieuwe huis, waar de vader bij de bouw als aannemer een rol speelde. Als hij op één-hoog naar buiten keek, zag hij de Giraffestraat. Ik vermoed dat de zoon later, bij bezoekjes aan het ouderlijk huis, het naambord van de zijstraat met een glimlach vereerde: ‘Mooi!’
In de Drome-blog van Sabine Dekker kwam een artikel over Mirmande, het in de reisgids genoemde dorp in de Drôme Provençal en in het algemeen over Kom Atir kom en In de voetsporen van Zarafa. Ze heeft een aantrekkelijke B&B vlak bij de ‘Giraffenroute’.
Patricia Witkamp heeft een ongekende passie voor Frankrijk, de taal en cultuur, maar in het bijzonder voor Parijs! Ze gaat in de Paris-Podcasts in gesprek met creatievelingen en ondernemende, bijzondere personen die een speciale band hebben met Parijs of in Parijs of Frankrijk zijn gevestigd.
‘In de voetsporen van Zarafa is zonder twijfel de meest originele reisgids die de laatste jaren is verschenen. Ik kan hem iedereen die van Frankrijk houdt van harte aanbevelen.’ Recensie van Caspar Visser ’t Hooft, auteur op de site Schrijver in Frankrijk.
Op de site Schrijver in Frankrijk schreef ik op 18 augustus 2021 een column.
De recensie van NBD Biblion, gevolgd door een prachtige bestelling, is binnen! Ben er reuze blij mee. In de voetsporen van Zarafa: Deze mooie reisgids leent zich uitstekend voor een origineel cultureel project. In het spoor van haar historische roman ‘Kom Atir kom’ (2020) nodigt auteur Agnita de Ranitz (1952) de ondernemende lezer uit eenzelfde tocht te maken als die haar romanpersonages volbrachten toen ze in 1827 de eerste giraffe in Frankrijk (diplomatiek geschenk van de pasja van Egypte aan koning Karel X) van Marseille naar de Jardin des Plantes in Parijs brachten. De enthousiaste en goed geïnformeerde schrijfster reconstrueert met haar romanfragmenten de 42 dagen tellende reis, informeert over voorbije en huidige bezienswaardigheden onderweg en geeft veel tips om de reis zo aangenaam mogelijk te houden. Een mooi boek voor onder de schemerlamp, maar vooral als leidraad voor een leerzame excursie. Met foto’s en afbeeldingen in zwart-wit en kleur en vijf recepten. Recensent: Matthieu Kockelkoren
Kees Deenik, theatermaker en dramaturg werd door ‘Kom Atir kom’ geïnspireerd en schreef een theaterstuk met het thema Het/de onbekende. Het is te zien in Theater ’t Kapelletje in Rotterdam (vlakbij het station) op 8 en 9 oktober:
Theatermaker Kees Deenik over Kom Atir kom: “Kom Atir kom is een vlot weglezend boek over een bijzondere gebeurtenis in de geschiedenis. Wij reizen mee met een bont gezelschap en worden deelgenoot gemaakt van hun ontberingen, onzekerheden en verbazing. Met als centrale rots in de branding een onbekende giraf die werelden bij elkaar brengt en een verbindend element is in een wereld van samen-niet-weten en tegelijkertijd openstaan voor het onbekende.Voor mij zijn Saint Hilaire en Atir mensen die ik graag in mijn hart sluit en waarvan ik vind dat er heden ten dage meer van zouden mogen rondlopen. Je wenst om even langs de weg te staan om de bonte stoet voorbij te zien komen. Wat zou er nu voorbij moeten komen om ons te verbazen en ons fysiek te verhouden tot het onbekende?”
“Twee andere beestenboeken schreeuwen dezer dagen ook om aandacht. Het eerste is een wat opzichtig vormgegeven praktische reisgids bij een ongelooflijk verhaal: dat van Zarafa, de eerste giraf in Frankrijk, die in 1827 in Marseille aan land kwam en te voet (bestaat ‘te poot’?) naar Parijs begeleid werd. In de voetsporen van Zarafa van Agnita de Ranitz (uitgeverij de Brouwerij) is een handig vervolg op haar romanversie van het waargebeurde verhaal ‘KOM ATIR KOM’.”
Agnita de Ranitz 